Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiDe vicieuze cirkel van isolatie doorbreken
Door Marcelino Lopez
‘Het formuleren van het probleem is vaak essentiëler dan de oplossing.’ – Albert Einstein (1879-1955), natuurkundige
Uit onderzoek blijkt dat eenzame mensen meestal klem zitten in een paradox. Mensen die eenzaam zijn doen (aanvankelijk) soms hun uiterste best om hun isolatie doorbreken, maar hoe harder ze hun best doen, hoe moeilijker het lijkt om bevredigende relaties op te bouwen. Hoe dat kan? Dat is de kracht van de vicieuze cirkel! Bijna alle psychische klachten ontstaan of worden verergerd door vicieuze cirkels.
Het eerste probleem is dat je veel toestanden juist níet direct door méér inspanning kunt bereiken. Denk aan: gelukzaligheid, een leuke klik, jezelf zijn, ontspannenheid. De moeite om die gewenste toestand te bereiken, staat die toestand juist in de weg.
- Probeer geluk vast te houden en weg is het.
- Probeer je ex te vergeten en je denkt continu aan hem of haar.
- Vraag een ander niet chagrijnig te doen, en je hebt die persoon zojuist iets chagrijniger gemaakt.
- Probeer een vriendschap te forceren, en die ander zal zich benauwd voelen en het contact liever uit de weg gaan.
Mensen die eenzaam zijn blijken soms zo gefocust op het voorkomen van afwijzing of op het doorbreken van hun isolatie dat ze aan het doel - een fijne, ontspannen connectie met een ander mens - voorbijschieten. Ze zijn bijvoorbeeld zo bezig een goede indruk te maken om door de ander geaccepteerd te worden, dat ze niet kunnen genieten van het contact. Het sociale masker dat mensen (onbewust) creëren om erbij te horen staat echte intimiteit in de weg. Pas als je je jezelf kunt en durft te zijn, kan er een diepe connectie ontstaan.
Dat is de grote liefdesparadox: mensen willen graag knap, succesvol, onafhankelijk, interessant en slim gevonden worden - met het doel indruk te maken - maar een intieme verbintenis is pas mogelijk als je ook je kwetsbaarheden durft te tonen. Pas wanneer je elkaars lelijke kanten hebt gezien, en hebt geaccepteerd, kan er vertrouwen en intimiteit ontstaan. Om een echte connectie te ervaren moet je dus ook risico op afwijzing lopen en je kwetsbaarheid laten zien.
Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiDeze paradox creëert een vicieuze cirkel. Als je je eenzaam voelt en graag een maatje of partner wilt, zul je misschien extra gevoelig zijn voor afwijzing. Zelfs een onschuldige afwijzing als ‘Ik kan vandaag niet’ kan onterecht aanvoelen als een aanval op jou. Hierdoor neemt je zelfvertrouwen en vertrouwen in anderen verder af en zul je uit zelfbescherming geneigd zijn iets te doen wat je verder isoleert, zoals:
Jezelf terugtrekken uit het sociale leven, waardoor je juist nog ongelukkiger en eenzamer wordt.
Je achterdochtig en cynisch gedragen, waardoor anderen nog minder snel een band met je voelen.
Je proberen sterk, stoer en onafhankelijk te gedragen, waardoor anderen niet zien waar je echt behoefte aan hebt.
Paradoxen van eenzaamheid
Menselijke relaties zitten vol paradoxen die eenzaamheid kunnen vergroten.
Aandacht krijgen versus aandacht geven - Als je eenzaam bent, verlang je naar aandacht en acceptatie door anderen. Goede, bevredigende relaties ontstaan echter pas wanneer je je aandacht (ook) richt op een ander en oprecht geïnteresseerd bent in hem of haar. Eenzaamheid is dus niet per se oplosbaar door aandacht te vragen, maar vooral door het eerst te geven zonder er iets voor terug te verwachten.
Goede indruk maken versus jezelf zijn - Om positieve aandacht te krijgen, doe je waarschijnlijk je best een goede indruk achter te laten. Je doet je bijvoorbeeld mooier, intelligenter, guller en charmanter voor dan je bent. Om een diepere band te voelen, moet je ook jezelf durven zijn en je mindere kanten laten zien. Pas als de ander je minder fraaie kanten omarmt, ontstaat er echte intimiteit.
Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiZelfvertrouwen - Zelfvertrouwen groeit als anderen je waarderen, liefhebben en opzoeken. Om goede, gelijkwaardige relaties aan te gaan (waar jij zelfvertrouwen door krijgt) heb je zelfvertrouwen nodig. Hoe minder zelfvertrouwen je hebt, hoe minder je je op je gemak voelt bij anderen, hoe stroever het contact loopt, hoe minder zelfvertrouwen dat geeft, hoe meer je contact uit de weg gaat, enzovoorts.
Kwaliteit van relaties - Hoe eenzamer je je voelt, hoe eerder je vrienden, kennissen of partners zult accepteren die niet goed voor je zijn en je zelfvertrouwen ondermijnen. Dat leidt ertoe dat je je nog eenzamer voelt en nog meer moeite zult doen voor relaties waarin je je toch al niet helemaal thuis voelde.
Aantrekkelijkheid - Het verlangen naar contact of romantiek kan je minder aantrekkelijk maken voor de ander. Als je onevenredig hard je best doet om geaccepteerd te worden, wordt de ander eerder wantrouwig. ‘Waarom doet hij zo zijn best?’
Het goede nieuws: niet alleen negatieve gevoelens en ervaringen versterken elkaar, positieve doen dat ook. De vraag is dus: hoe kun je de vicieuze cirkel in de juiste richting laten bewegen?
In therapie adviseer ik cliënten soms om voorlopig juist niet te veranderen, zodat ze hun huidige klachten eerst goed kunnen observeren en er iets van leren. Vaak krijg ik een teleurgestelde of verbaasde blik als antwoord, maar toch is de cliënt de keer daarop veel meer ontspannen. Op het moment dat mensen hun klachten (tijdelijk) omarmen en niet proberen te veranderen, neemt hun weerstand ertegen af en worden hun klachten dus ook minder. Wil je vroeg in slaap vallen om morgenochtend fris op het werk te kunnen verschijnen? Op het moment dat je accepteert dat je de komende uren niet zult slapen, zul je waarschijnlijk eerder ontspannen en sneller in slaap vallen.
Op het moment dat je je eenzaamheid niet als een probleem ziet dat je moet oplossen, is het gevoel al direct minder zwaar, en kun je nieuwe dingen over jezelf en anderen ontdekken. Op het moment dat je gefocust bent op je gebrek aan vriendschap of relatie zie je de ander eerder als het instrument om je leegte te vullen, als dé oplossing van je probleem. Dat maakt je helaas tot een minder aantrekkelijke vriend of vriendin.
Op het moment dat je je situatie accepteert, en niet veroordeelt als iets slechts of ongewensts, reageer je vanuit een andere houding. Simpelweg leren ontspannen in je eigen aanwezigheid is een belangrijke voorbode voor meer geluk en - paradoxaal genoeg – voor betere relaties. Als je niet gefocust bent op het doorbreken van je isolatie ben je meteen relaxter en interessanter voor anderen.
Hoe minder je met jezelf (en je klachten) bezig bent, hoe makkelijker het is echt contact te maken. Daardoor kun je jezelf vergeten en je aandacht richten op de ander. Dat is de essentie van contact. Als je sociaal gezien geeft en moeite doet zonder direct iets terug te verwachten, zie je je moeite meestal beloond. Vind je dit te zweverig? Om bevredigende relaties aan te gaan is inderdaad meer nodig dan het loslaten van je angst voor eenzaamheid.
Daarom geef ik hieronder nog een paar communicatietips die je kunnen helpen om je gevoelsmatige isolatie te doorbreken:
Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiDe kunst van het contact maken
De wereld is vol mensen. Mensen die behoefte hebben aan of openstaan voor echt contact. Daar zitten vast een aantal mensen tussen die goed met jou matchen. Maar hoe maak je contact op een manier die tot een bevredigende en duurzame relatie kan leiden?
Stel vaker vragen en luister – Je weet wat ze zeggen: wie veel praat wordt schor, wie luistert wordt wijs. Goede vragen stellen is de manier om iemand te leren kennen en een betere band op te bouwen. Door open vragen te stellen kun je raakvlakken vinden. Vragen stellen waarop je het antwoord eigenlijk niet hoeft te weten, leidt meestal tot een saai gesprek. Het helpt als je oprecht nieuwsgierig bent. Wees niet te bang als dat soms lastige of ongemakkelijke vragen oplevert: een beetje risico nemen hoort erbij, en je merkt vanzelf waar de grenzen liggen.
Wees echt, laat zien wie jij bent - Alleen maar vragen stellen zonder zelf persoonlijk te worden is uiteraard weer wat eenzijdig. Laat tussendoor ook zien hoe jij over dingen denkt. Hoe eerlijker en opener je bent, hoe eerder je erachter komt of jullie matchen. Eerlijkheid en kwetsbaarheid tonen nodigt de ander uit om hetzelfde te doen. En met eerlijk bedoel ik niet lomp en onbehouwen: als het je doel is om een fijne band te hebben, kun je je eerlijkheid best doseren, op een manier die niet beledigend of afschrikwekkend is.
Check of de ander meegaat in jouw communicatie – Mensen laten non-verbaal zien of ze meegaan in jouw verhaal. Let daarop en vraag desnoods of je gesprekspartner wel zin heeft in je verhaal. De ander is niet geïnteresseerd als hij of zij herhaaldelijk kort, oppervlakkig antwoordt en verder geen wedervragen stelt. Daar horen dooddoeners bij als: ‘O, echt?’, ‘leuk’, ‘gaaf hoor’, ‘wauw’, ‘inderdaad’. Als de ander je niet af en toe onderbreekt voor verduidelijking, dan laat hij of zij je gewoon uitpraten zonder zich echt te interesseren.
Vraag je af wat je van de andere kunt leren – Zet je eerste indrukken en oordelen in de ijskast en geef mensen een eerlijke kans. Minder eenzaam zijn is vaak niets anders dan jezelf vergeten en opgaan in het contact. Vergeet jezelf wat vaker en verdiep je in de persoon die je voorhebt. Het helpt als je raakvlakken vindt: een interesse die jullie gemeen hebben. Gaat dat niet vanzelf? Bijna iedereen heeft kennis over een onderwerp waar jij weinig of niets over weet, en met een beetje geluk is het iets waar jij best iets van kunt leren. De nieuwe belastingregels, subsidies of een goedkoop wasmiddel.
Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiBegrijpen jullie elkaar wel echt? – De grootste valkuil waardoor communicatie stukloopt? Ervan uitgaan dat jij de ander wel begrijpt en/of de ander jou, zonder te checken of dat wel écht zo is. Ik kan denken dat ik je zojuist een compliment heb gegeven (‘Mooie trui, staat je echt goed!’) terwijl jij je beledigd voelt (‘Blijkbaar vindt-ie mijn andere kleren lelijk staan.’). Het feit dat de ander je gehoord heeft, betekent niet dat hij of zij je echt snapt, en andersom. Soms gebruiken mensen dezelfde woorden terwijl ze daarmee iets anders bedoelen. Wat betekent ‘een opgeruimd huis’, ‘vriendschap’, ‘doe normaal’ of ‘ik bel je binnenkort’? Het is goed mogelijk dat jij en die ander daar heel verschillend over denken. Daarom is vragen stellen zo belangrijk. Zo corrigeer je je communicatie. Vat af en toe in je eigen woorden samen wat je denkt dat de ander bedoelt en vraag daarna of het klopt: ‘Je zegt dus… Klopt dat of mis ik iets?’
Word je te zelfbewust? Keer je aandacht om – Let er maar eens op: als je bezig bent met hoe (goed/slecht) je overkomt, stop je waarschijnlijk met observeren en contact maken. Angst vernauwt je bewustzijn. Merk je dat je bezig bent met je eigen zenuwen? Keer je aandacht om. Naar de ander, of desnoods naar de omgeving. Wat heeft de ander aan? Wat valt je op aan de plek waar jullie zijn? Verrassingen, onverwachte wendingen en absurditeiten maken het leven interessant. En die zijn overal om ons heen. Elk moment. En daar kun je rustig op inhaken. ‘Leuke button heb je trouwens.’
Wees niet bang voor stilte – Sommige mensen proberen stiltes vaak koste wat het kost te vermijden. Een gesprek moet geen gevecht tegen de stilte zijn. Sommige mensen kennen de kracht van de stilte niet: het is een moment waarop het gesprek een nieuwe wending of verdieping kan krijgen. En een mogelijkheid om bij elkaar te ontspannen door relaxed met die stilte om te gaan. Voor mij is het zelfs dé reden dat ik graag mensen opzoek; ik kan dan immers in stilte bij ze zijn. Tijdens een stilte ontstaat vaak vanzelf verdieping doordat je het over elkaar of over het gesprek kunt hebben.
Nexus, fotografie: Henrie Verhoef, masker: Siba SahabiOefening baart kunst – Wil je écht beter worden in contact maken? Oefen gewoon. En denk er niet te veel over na. Een goede manier is om het voorbeeld te volgen van mensen die jij daarin bewondert. Observeer wat ze doen en gebruik desnoods hun maniertjes op een manier die bij jou past. Zie je onhandigheid in contact maken in ieder geval nooit als excuus om sociale situaties uit de weg te gaan. Vermijding leidt tot stilstand en isolatie, terwijl het leven je elke dag nieuwe kansen geeft om opnieuw contact te maken. Het is nooit te laat; er hoeft maar een persoon te zijn die jou ziet en waardeert om wie je bent. Dat is genoeg.